11) Sözcük Türleri 6 - Fiil ve Fiilimsi

Fiil (Eylem) Konusunun Detaylı Anlatımı

1. Fiillerin Türleri

Fiiller, öznenin gerçekleştirdiği iş, oluş ya da durumu ifade eder. Türlerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılır:

a) İş (Kılış) Fiilleri:Fiil, öznenin yaptığı işi ve bu işin bir nesne üzerinde etkisini gösterir.

• Özellik: Nesne alabilir (geçişli fiil).

• Örnek:

  • Öğrenci kitap okudu.

  • Anne yemek yaptı.

b) Oluş Fiilleri:Öznenin kendi kendine bir duruma geçtiğini veya değiştiğini ifade eder.

• Özellik: Doğal bir süreç veya değişimi ifade eder, nesne almaz.

• Örnek:

  • Çiçek açtı.

  • Hava karardı.

c) Durum Fiilleri:Öznenin bir durum içinde olduğunu belirtir.

• Özellik: Nesne almaz, öznenin içinde bulunduğu hali ifade eder.

• Örnek:

  • Çocuk ayakta duruyor.

  • Kuşlar ağaçta bekliyor.

2. Fiillerde Kip

Fiiller, zaman veya dilek anlamı kazanmak için kip ekleri alır. Kipler iki gruba ayrılır:

a) Haber Kipleri (Bildirme Kipleri):Fiilin gerçekleşme zamanını bildirir.

• Görülen Geçmiş Zaman (-di):

  • Dün okuldan erken geldim.

• Duyulan Geçmiş Zaman (-miş):

  • Ali sınavı kazanmış.

• Şimdiki Zaman (-yor):

  • Bahçede oyun oynuyoruz.

• Gelecek Zaman (-ecek):

  • Yarın seni arayacağım.

• Geniş Zaman (-r):

  • Her sabah erken kalkarım.

b) Dilek Kipleri:Fiilin bir isteği, dileği ya da zorunluluğu ifade etmesini sağlar.

• Gereklilik Kip (-meli):

  • Daha dikkatli olmalıyız.

• İstek Kip (-e):

  • Sınıfa bir düzen getirelim.

• Şart Kip (-se):

  • Hava güzel olursa dışarı çıkarız.

3. Fiilde Kişi

Fiiller, kişi ekleri alarak öznenin kim olduğunu belirtir:

• Birinci Tekil: Ben yazıyorum.

• Birinci Çoğul: Biz yazıyoruz.

• İkinci Tekil: Sen yazıyorsun.

• İkinci Çoğul: Siz yazıyorsunuz.

• Üçüncü Tekil: O yazıyor.

• Üçüncü Çoğul: Onlar yazıyorlar.

4. Fiilde Olumsuzluk

Fiillerin olumsuz hale getirilmesi "değil" ya da "-ma/-me" ekleriyle yapılır.

• Örnekler:

  • Geliyor → Gelmiyor

  • Yaptı → Yapmadı

5. Fiilde Anlam Kayması

Fiilin kip eki ile ifade edilen zamanının dışında kullanılmasıdır.

• Örnekler:

  • Akşam bize gelir (gelecek zaman).

  • Sınavda yüksek alıyormuş (geçmiş zaman).

6. Fiillerde Çatı

Fiiller, özne ve nesneye göre farklı çatılarda bulunabilir:

a) Nesnesine Göre:

• Geçişli Fiil: Nesne alabilir.

  • Kitap okudu.

• Geçişsiz Fiil: Nesne alamaz.

  • Bahçede koştu.

b) Öznelerine Göre:

• Etken Fiil: Özne işi kendisi yapar.

  • Çocuk oyunu kazandı.

• Edilgen Fiil: İş bir başkası tarafından özneye yapılır.

  • Kapı açıldı.

• Dönüşlü Fiil: Özne işi kendine yapar.

  • Çocuk aynaya baktı.

• İşteş Fiil: İş birden fazla özne tarafından karşılıklı yapılır.

  • İki arkadaş sohbet etti.

7. Fiilimsiler

Fiilden türeyip isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir:

a) İsim-Fiiller (Ad-Eylemler):

• Eki: -mek, -me, -iş

• Örnek:

  • Koşmak, yüzme, gidiş

b) Sıfat-Fiiller:

• Eki: -en, -maz, -miş, -dik

• Örnek:

  • Gelen adam, bitmiş işler

c) Zarf-Fiiller (Bağ-Fiiller):

• Eki: -ince, -erek, -ip

• Örnek:

  • Görünce anladım, gülerek geldi

8. Yardımcı Fiiller

Bazı isimlerin ya da isim soylu sözcüklerin yanında kullanılarak fiil anlamı kazandırır.

• Örnek:

  • Hissediyor, yardım etti, kayboldu

9. Ek Fiil (Ek Eylem)

İsimlerin yüklem olmasını sağlar. Ayrıca fiillere birleşik zaman kazandırır.

• Örnekler:

  • Güzel idi (ismin yüklem olması).

  • Gelmiş idi (birleşik zaman).

Tablo: Fiil Konusu Özet

Bu konu anlatımı ve tablo, Sözcük Türleri başlığını kapsamlı bir şekilde açıklamaktadır. Konuyu pekiştirmek için testler kısmından Sözcük Türleri konu testini çözebilirsiniz.