5) Yapı Bilgisi

1. Kök ve Gövde

Kök:Sözcüğün anlam taşıyan en küçük birimine "kök" denir. Sözcükte kök, tek başına bir anlam ifade eder ve ek almadan kullanılır.

• İsim Kökü: Varlık, kavram veya nesne adı bildirir.

  
  

  Örnekler: masa, elma, insan

• Fiil Kökü: İş, oluş veya hareket bildirir.

  
  

  Örnekler: koş, git, yaz

Gövde:Kökün yapım eki alarak yeni bir sözcük oluşturmuş halidir. Gövdeler hem yapım eki hem de çekim eki alabilir.

• Örnek: "Oku" (fiil kökü) → "Okul" (gövde) → "Okullu" (gövde)

2. Ekler

Ekler, kök veya gövdeye eklenerek anlamı değiştiren veya sözcüğü cümlede kullanılabilir hale getiren yapılardır.Ekler ikiye ayrılır:

1. Yapım Ekleri

2. Çekim Ekleri

3. Yapım Ekleri

Yapım ekleri, sözcüğün anlamını değiştirir ve yeni bir sözcük oluşturur. Yapım ekleri sözcüğün türünü değiştirebilir.

Türleri:

1. İsimden İsim Yapma Ekleri:İsim kökünden başka bir isim türeten eklerdir.

   • Örnekler:

     • "Taş" → "Taşlık"

     • "Deniz" → "Denizci"

2. İsimden Fiil Yapma Ekleri:İsim köküne eklenerek fiil türeten eklerdir.

   • Örnekler:

     • "Baş" → "Başla"

     • "Söz" → "Söyle"

3. Fiilden İsim Yapma Ekleri:Fiil kökünden isim türeten eklerdir.

   • Örnekler:

     • "Yaz" → "Yazı"

     • "Çalış" → "Çalışkan"

4. Fiilden Fiil Yapma Ekleri:Fiil köküne eklenerek yeni fiiller türeten eklerdir.

   • Örnekler:

     • "Gel" → "Geldi"

     • "Yürü" → "Yürüt"

4. Çekim Ekleri

Çekim ekleri, sözcüğün anlamını değiştirmez; sözcüğü cümlede kullanıma uygun hale getirir. Çekim ekleri yapım eklerinden sonra gelir.

Türleri:

1. İsim Çekim Ekleri:

   • Çokluk Eki: -ler, -lar

     • Örnek: kitap → kitaplar

   • Hal Ekleri: -i, -e, -de, -den

     • Örnek: masa → masaya

   • İyelik Ekleri: -im, -in, -i

     • Örnek: defter → defterim

   • Tamlayan Eki: -ın, -in, -un, -ün

     • Örnek: araba → arabanın

2. Fiil Çekim Ekleri:

   • Kip Ekleri:

     • Görülen Geçmiş Zaman: -di

       • Örnek: yazdı

     • Gelecek Zaman: -ecek

       • Örnek: gidecek

     • Geniş Zaman: -r

       • Örnek: gelir

   • Şahıs Ekleri:

     • Örnek: geldim, geldiniz

5. Yapılarına Göre Sözcükler

Sözcükler, yapılarına göre üç gruba ayrılır:

1. Basit Sözcükler:Hiçbir yapım eki almamış, yalnızca çekim eki alabilen sözcüklerdir.

   • Örnek: masa, kitap, güzel

2. Türemiş Sözcükler:Yapım eki alarak yeni bir anlam kazanan sözcüklerdir.

   • Örnek: "Kitap" → "Kitaplık", "Güz" → "Güzellik"

3. Bileşik Sözcükler:İki veya daha fazla sözcüğün bir araya gelerek tek bir anlam ifade ettiği sözcüklerdir.

   • Örnekler:

     • Bileşik İsimler: ayçiçeği, gökyüzü

     • Bileşik Fiiller: hissetmek, göz atmak

Kapsamlı Tablo: Yapım Ekleri ve Çekim Ekleri

Ek Örneklerle Açıklama

Basit Sözcükler:

• "Kitap" → sadece kök hâlindedir, ek almaz.

Türemiş Sözcükler:

• "Kitap" → "Kitaplık" → "Kitapçılık"

Bileşik Sözcükler:

• "Han" + "ım" → "Hanım" (bileşik isim)

• "Bil" + "mek" → "Bilmek" (bileşik fiil)

Soru Önerisi: Uygulamalı Örnek

1. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi türemiş bir sözcüktür?

   
   

   a) Kalem

   
   

   b) Kalemlik

   
   

   c) Kalemler

   
   

   d) Kalemim

Cevap: b) Kalemlik

Açıklama: "Kalemlik" sözcüğü yapım eki alarak türemiştir.

Bu konu anlatımı ve tablo, Yapı Bilgisi başlığını kapsamlı bir şekilde açıklamaktadır. Konuyu pekiştirmek için testler kısmından Yapı Bilgisi konu testini çözebilirsiniz.