6) Sözcük Türleri 1 - İsim (Ad)

İsim (Ad)

Tanım: İsimler, varlıkları, nesneleri, kavramları, soyut ya da somut durumları ifade eden kelimelerdir. İsimler dilde en temel sözcük türlerinden biridir ve cümlede genellikle özne veya yüklem olarak kullanılır.

İsimlerin Özellikleri:

• İsimler, somut veya soyut olabilir.

• İnsan, hayvan, nesne, yer, kavram gibi varlıkları ifade edebilirler.

• İsimler, tekil ya da çoğul olabilir.

İsim Türleri:

1. Somut İsimler:Gözle görülebilen, elle tutulabilen şeyleri ifade eder.

   • Örnekler: Kitap, araba, ağaç, ev

2. Soyut İsimler:Gözle görülemeyen, duyularla algılanamayan kavramları ifade eder.

   • Örnekler: Sevgi, hüzün, umut, özlem

3. Özel İsimler:Tek bir varlığı ifade eden, sadece o varlıkla özdeşleşmiş isimlerdir. Özel isimler genellikle büyük harfle yazılır.

   • Örnekler: İstanbul, Türkçe, Ali

4. Cins İsimler:Aynı türden, benzer özellikleri taşıyan varlıkları ifade eder. Cins isimler küçük harfle yazılır.

   • Örnekler: Kadın, araba, şehir, kitap

Varlıkların Türüne Göre İsimler

İsimler, varlıkların türüne göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir:

1. Canlı Varlıklar: Canlıların adlarını ifade eden isimlerdir.

   • Örnekler: İnsan, kuş, köpek, balık

2. Cansız Varlıklar: Canlı olmayan, doğadaki nesneleri ifade eden isimlerdir.

   • Örnekler: Taş, masa, kitap, araba

3. Soyut Varlıklar: İnsanların zihinsel ya da duygusal dünyasında var olan, fiziksel varlığı olmayan kavramları ifade eden isimlerdir.

   • Örnekler: Mutluluk, özlem, hayal, düşünce

Varlıkların Sayılarına Göre İsimler

İsimler, sayılarına göre de iki grupta incelenebilir: tekil ve çoğul.

1. Tekil İsimler:Bir varlığı ifade eden isimlerdir.Örnekler:

   • Kitap (bir tane kitap),

   • Çocuk (bir çocuk),

   • Araba (bir araba)

2. Çoğul İsimler:Birden fazla varlığı ifade eden isimlerdir. Çoğul isimler, ek alarak yapılır ve "-lar" veya "-ler" ekini alır.Örnekler:

   • Kitaplar (birden fazla kitap),

   • Çocuklar (birden fazla çocuk),

   • Arabalar (birden fazla araba)

Çoğul Ekinin Kullanımı:

• Çoğul eki, sesli harfe bağlı olarak -lar veya -ler şeklinde kullanılır.

  • Elma → Elmalar (a, ı sesleri ile)

  • Araba → Arabalar (e, i sesleri ile)

İsmin Hâlleri

Türkçede isimlerin 6 farklı hali vardır. Bu hallere, bir ismin cümledeki işlevine göre ekler eklenir. Bu ekler, ismin anlamını değiştirir ve onun cümledeki görevini belirler.

1. Yalın Hal (Nominatif):İsimler, herhangi bir ek almadan kullanıldığında yalın halde bulunur.Örnekler:

   • Kitap masanın üstünde.

   • Araba yolda ilerliyor.

2. Belirtme Hâli (Akuzatif):İsim, bir eylemin doğrudan etkisi altında olursa belirtme hâli alır. -ı, -i, -u, -ü ekleriyle yapılır.Örnekler:

   • Kitabı okudum.

   • Arabayı tamir ettik.

3. Yönelme Hâli (Dativ):İsim, bir yön veya hareket belirtirse yönelme hâli alır. -a, -e ekleriyle yapılır.Örnekler:

   • Kitaba başladım.

   • Arabaya binmek için bekliyorum.

4. Bulunma Hâli (Lokatif):İsim, bir yerde bulunma durumu ifade ediyorsa bulunma hâli alır. -da, -de ekleriyle yapılır.Örnekler:

   • Kitapta yeni bilgiler var.

   • Arabada çok fazla eşya vardı.

5. Çıkma Hâli (Ablatif):İsim, bir yerden hareket etme, çıkma anlamı taşıyorsa çıkma hâli alır. -dan, -den ekleriyle yapılır.Örnekler:

   • Kitaptan bir şeyler öğrendim.

   • Arabadan inmem gerekti.

6. Varlık Hâli (Ekinin Hâli):İsim, özne veya yüklem olarak kullanıldığında varlık hâli alır. -dır, -dir, -dır, -dIr ekleriyle yapılır.Örnekler:

   • Kitap güzeldir.

   • Araba çok hızlıdır.

İsim Tamlamaları

Tanım: İki ya da daha fazla ismin bir araya gelerek, bir bütünü ifade ettiği yapıdır. İsim tamlamasında bir isim diğerini nitelendirir ya da belirler.

İsim Tamlamalarının Türleri:

1. Belirtili İsim Tamlaması:Bir ismin önünde bir belirteç ya da başka bir isim bulunur. Genellikle -ın, -in, -un, -ün ekleri kullanılır.Örnek:

   • Kitap rafı

   • Araba lastiği

   • Ev sahibi

2. Belirtisiz İsim Tamlaması:Bir ismin belirtilen bir başka ismi nitelemesi durumudur. Bu tür tamlamada -ın, -in ekleri kullanılmaz.Örnekler:

   • Ev kapısı

   • Güzel gün

3. Tamlayanı Belirtili, Tamlayanı Belirtisiz Olan İsim Tamlamaları:Bu tür tamlamalarda bir ismin niteleyici bir ek ile belirtilen tamlayanı vardır.Örnekler:

   • Güzel evin kapısı

Örneklerle İsim Tamlamaları:

Bu konu anlatımı ve tablo, Sözcükte Türleri başlığını kapsamlı bir şekilde açıklamaktadır. Konuyu pekiştirmek için testler kısmından Sözcük Türleri konu testini çözebilirsiniz.