İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ - 3

DEVLET (İL – EL) YÖNETİMİ (BOYLAR FEDERASYONU)

a) HÜKÜMDAR

• Ünvanlar: Kağan, Hakan, Han, Yabgu, Tanhu, İdikut, İlteber, Şanyu.

• Görevleri:

  • Orduya komuta eder.

  • Halkı korur.

• Hükümdarlık Simgeleri:

  • Sancak (Tuğ)

  • Taht (Örgin)

  • Davul (Nevbet)

  • Unvan

  • Otağ (Çadır)

  • Sorguç (Kotuz)

b) KUT VE VERASET ANLAYIŞI

• Kut Anlayışı: Yönetme yetkisi Gök Tanrı'dan alınır.

• Veraset Sistemi: Ülke, hanedan ailesinin ortak malıdır.

• İkili Teşkilat: Batı kanadındaki hükümdar Yabgu unvanını alır ve iç işlerinde serbesttir. (Federatif yapı olduğunun kanıtıdır.)

• Kağan’ın Güçleri:

  1. Kut (Siyasi): Yönetme yetkisi.

  2. Ülüş (Ekonomik): Ekonomik güç.

  3. Küç (Askeri): Askeri güç.

c) KURULTAY (TOY-KENGEŞ)

• Katılımcılar: Hakan, Hatun, Boy beyleri, hanedan üyeleri. (Kurultaya katılanlara Toygun denir.)

• Görevleri:

  • Hakanı seçmek (Töreye uymayan hakan değiştirilir. Örnek: Göktürk hükümdarı Tapo Kağan).

  • Politika belirlemek.

  • Sayım yapmak.

  • Yargılama yapmak.

  • Törelerde değişiklik yapmak.

KURULTAYIN ÖZELLİKLERİ

• Laik Yönetim: Kurultay’da din adamı yoktur. Bu durum, laik devlet anlayışını gösterir. Eski Türklerde Teokratik yönetim görülmez.

• Demokratik Yapı: Kurultayın varlığı, demokratik bir yönetimin göstergesidir.

• Boyların Yeri: Boylar, kurultayda "Orun"larına (mevkilerine) göre otururlardı.

• Diğer Türk Devletlerindeki Meclisler:

  • Avrupa Hunları: Seçkinler Meclisi

  • Tabgaç Devleti: Nazırlar Meclisi

  • Hazar Krallığı: İhtiyarlar Meclisi

  • Peçenekler: Komenton

  • Tuna Bulgarları: Millet Meclisi

DEVLET YÖNETİMİNİN TEMEL UNSURLARI

• Bağımsızlık (Oksızlık): Devletin bağımsız olması.

• Halk (Kün): Halkın refahı.

• Ülke: Toprak bütünlüğü.

• Teşkilat: Devlet örgütlenmesi.

HATUNLARIN ROLÜ

• Hatunlar, elçi kabul eder ve kurultaya katılırlardı. Bu durum, hatunların ülke yönetiminde söz sahibi olduğunu gösterir.

• Örnek: Paralarda hatunun resminin olması, siyasi yetkilerinin olduğunu gösterir.

İDARİ ALANDA KULLANILAN TERİMLER

Terim	Anlamı
Tigin	Hükümdar oğlu
Şad	Hanedan üyesi (Vali)
Aygucı	Vezir
Yargucı	Yargıç
Tarkan	Ordu komutanı (Subaşı)
Tamgacı (Bitigci)	İç ve dış yazışmaları yürütür
Yarlığ	Hükümdar emri
Apa	Sivil Yönetici
Ayuki	Hükümet
Buyruk	Bakan, hükümet üyesi
Toygun	Kurultay üyesi
Tayanç - Keneşçi	Danışman
Otacı (Emçi)	Tabip
Kün	Halk

TÜRK DEVLETLERİNİN KISA SÜREDE YIKILMA NEDENLERİ

1. Veraset Sistemi: Ülkenin hükümdar ve ailesinin ortak malı olduğu anlayışı.

2. İkili Teşkilat: Ülkenin Doğu-Batı şeklinde ikiye bölünerek yönetilmesi.

3. Taht Kavgaları: Kut anlayışından dolayı taht kavgalarının yaşanması.

4. Boylar Federasyonu: Devlet yapısının boylar federasyonu şeklinde olması.

5. Dış Baskılar: Özellikle Çin’in Böl-Parçala-Yönet politikası.

ORDU YAPISI

• Ordu-Millet Anlayışı: Herkes asker sayılır.

• Ücretli Askerlik Yoktur.

• Ordu Komutanı: Tarkan, Subaşı, Börü veya Noyan.

• Keşif Kolları: "Yelme" adı verilen keşif kolları vardır.

• Turan Taktiği (Kurt Kapanı): Sahte ricat taktiği. (İslamiyetten sonra Sahte Ricat adını aldı.)

• Düzenli Ordu: İlk kez Mete Han tarafından kurulmuştur. (Onlu Sistem)

• Dünya Ordu Yapısı: Dünya ordu yapısını Türklerden öğrendi. (Et konservesi yapımı dahil.)

• Askerlikte Süreklilik: Tarih boyunca en az değişim gösterdiğimiz alan askerliktir.

TOPLUMSAL YAPI

• Toplumun Temeli: Aile (Oğuş).

• Soy: Urug.

• Boy: Ok-Bod.

• Millet: Budun.

• Devlet: İl – El.

• Tek Eşlilik (Monogami): Esastır.

• Kadının Rolü: Kadın, her zaman erkeğin yanında yer alır.

• Sınıfsız Toplum: Sınıflı toplum yapısı ve kölelik yoktur.

• Toprak: Devletin malıdır. Özel mülkiyet yoktur.

EKONOMİK YAPI

• Temel Geçim Kaynağı: Hayvancılık.

• Dokumacılık ve Demircilik: Gelişmiştir.

• Para: Üzerine hükümdar mührü vurulmuş ipek bez parçaları (Kamdu – Böz-Çav) kullanılmıştır.

• Ticaret Yolları: İpek Yolu ve Kürk Yolu önemlidir.

DİN VE İNANÇ SİSTEMİ

• Totemizm: Bazı hayvan ve bitki türlerinin kutsal sayılması.

• Şamanizm: Sihir, fal, hekimlik gibi anlayışa sahiptir.

• Doğa ve Atalar Kültü (Naturizm – Animizm): Doğa ve atalara saygı.

• Gök Tanrı İnancı: İslamiyet ile paralellik gösterir. Kurban, cennet, cehennem, ahiret inancı gibi kavramlar vardır.

• Ölümden Sonra Yaşam: Mumyalama, ölülerin eşyaları ile gömülmesi, mezarlara Balbal konulması, cennet ve cehennem anlayışı.

HUKUK

• Töre: Yazısız hukuk kuralları.

• Töre’nin Nitelikleri:

  • Adalet (Konilik)

  • Faydalık (Uzluk)

  • Eşitlik (Tüzlük)

  • İnsanlık (Kişilik)

• Tüz: Yönetenler ile yönetilenler arasında yazılı olmayan anlaşma.

• Cezalar: Büyük suçların cezası ölümdür. Uzun süreli hapis cezası yoktur.

YAZI, DİL VE EDEBİYAT

• Sav: Atasözleri.

• Sagu: Ölen kişi için yakılan ağıt.

• Koşuk: Müzik eşliğinde söylenen şiir.

• Kopuz: Günümüz sazının atası, müzik aleti.

• Destan: Yaşam tarzları ile ilgili bilgi veren anlatılar.

• İlk Türk Şairi: Aprın-Çur Tigin.

YAZILI EDEBİYAT

Eser	Devlet
Orhun Kitabeleri	Göktürkler
Yenisey Yazıtları	Kırgızlar
Karabalgasun, Sine-Uşi Yazıtları	Uygurlar

SÖZLÜ EDEBİYAT

Destan	Devlet
Ergenekon ve Bozkurt Destanları	Göktürkler
Oğuz Kağan Destanı	Asya Hunları
Türeyiş ve Göç Destanları	Uygurlar
Alp Er Tunga ve Şu Destanları	İskitler (Sakalar)
Manas Destanı	Kırgızlar
Dede Korkut Hikayeleri	Oğuzlar
Şan Kızı Destanı	Bulgarlar
Sihirli Geyik Destanı	Avrupa Hun Devleti

KÜLTÜR, SANAT VE BİLİM

• 12 Hayvanlı Takvim: Güneş yılı esaslı bir takvimdir. Her yıla bir hayvan ismi verilmiştir.

• Sanat: Taşınabilir malzemeler üzerine işlenmiştir. Hayvan Üslubu kullanılmıştır.

• Mimari: Uygurlara kadar mimari eser görülmez. Uygurlar döneminde şehircilik ve mimari yapılar ortaya çıkar.

• Heykel: Balballar, ilk heykel örnekleridir.

• Tiyatro: Türk tiyatrosunun temellerini Uygurlar atmıştır.

EK BİLGİLER

• Kubbeli Anıt Mezarlar: İlk örneklerini Uygurlar vermiştir.

• Avrupa’da En Uzun Süreli Türk Devleti: Hazarlar.

• Avrupa’ya Göç Eden Son Türk Topluluğu: Kıpçaklar.

• Oğuz Kağan Destanı: "Ağaç Kavuğunda Yaşayan" anlamında kullanılan Türkler, Kıpçaklardır.

• Divan-ı Lügat-it Türk: "Rum yakınında oturan Türklerden bir bölük" şeklinde bahsedilenler, Peçeneklerdir.

• Zeka Oyunu: Mangala.

• Orhun Kitabeleri: Kut anlayışı, sosyal devlet anlayışı, Türk halkına ve hakanlarına verilen öğütlerden bahseder.

• Fresk, Minyatür ve Heykel: İslamiyet öncesi Türk devletlerinde görülür.

• Çadır ve Halı: Dokumacılık alanında faaliyet gösterdiklerine kanıttır.

• İkili Yönetim Teşkilatı: Hunlarla uygulanmaya başlanmıştır.

• Kut Anlayışı: Hükümdarın mutlak otoritesinin güçlenmesine ve veraset sisteminin ortaya çıkmasında etkili olmuştur.

• Avrupa’ya Göç Eden Kavimler: Avarlar, Macarlar, Hazarlar, Peçenekler, Bulgarlar, Oğuzlar, Kıpçaklar ve Kuzey Hunları.

• Uygurlar: Ticari ilişkilerin gelişmesi sonucu, kişiler arasındaki anlaşmaların yazılı hale getirilmesi, hukuk alanındaki belgelerin yazılı hale getirilmesini zorunlu kılmıştır.

• Türk Tarihinin İncelenmesi: Geniş coğrafi bölgelere ayrılmaları ve göçebe hayat sürmeleri nedeniyle zordur.

• Pazırık Halısı: Hunlara ait.

• Altın Elbiseli Adam: İskitlere ait.

• Vergi Ödemesi: Halkın kullandığı otlaklar ve yaylalar için devlete vergi ödemesi, toprağın devlete ait olduğunu gösterir.